تاریخچه قلیان و بررسی اثر آن بر بدن انسان

 

قلیان در دوران قاجار به عنوان بخشی از ضرورت های زندگی محسوب می شد و اشراف و بزرگان در خانه‌های خود انواع قلیان را نگهداری می‌کردند که بر روی بعضی از آنها جواهرکاری انجام شده بود.

در جهان نیز بیشترین میزان مصرف قلیان در آفریقا، کشورهای شرقی دریای مدیترانه و آسیای جنوب شرقی می باشد و از سال 1990 به بعد مصرف قلیان در میان نسل جوان از جمله دانشجویان رایج گردیده است .

قلیان به صورت سنتی از اجزای مختلفی مانند بادگیر، سر قلیان یا سرپوش که محل قرارگیری تنباکو و ذغال گداخته است، تشکیل شده است.

تنه قلیان که می‌تواند فلزی باشد اما به طور معمول از چوب ساخته می‌شود، نی پیچ و کوزه که منبع آب آن است و می‌تواند به اشکال مختلف از جمله به شکل نارگیل، یا ساده باشد.جنس این وسیله نیز از فلز، سفال، شیشه، کریستال و یا برنج است.

تاریخ دقیق اولین استفاده از قلیان در ایران مشخص نیست اما آنچه مشخص است اولین بار، "ابوالفتح گیلانی"، پزشک دربار "اکبر اول"، سلطان مغول هند بود که دود تنباکو را از یک ظرف آب عبور داد تا آن را خالص‌تر و سرد نماید.

اما پیشینه استفاده از قلیان در ایران را می‌توان به حداقل به دوران شاه طهماسب یکم صفوی بازگرداند.در گذشته، ایرانیان تنباکو را با دستگاهی کاملاً اختصاصی استعمال می کردند. در کوزه گلی دهان گشادی به قطر سه انگشت،تنه قلیان که از چوب یا نقره که سوراخی در وسط دارد را قرار می‌دادند و بر سر آن مقدار تنباکوی نم‌دار با کمی آتش می‌گذاشتند.

در زیر قلیان سوراخ ممتدی است که در حالی که نفس را بالا می‌کشیدند، دود تنباکو با شدت از امتداد سوراخ پایین آمده و داخل آب که به رنگ های مختلف می آمیزد، داخل می‌شود. این کوزه مرتباً تا نصفه آب دارد و دود که در آب است به سطح می‌آید و هنگامیکه نفس را بالا می‌کشیدند، از نی قلیان دود به دهان وارد می‌شود.

تصور برخی از مصرف کنندگان قلیان این است که دود حاصل از قلیان از آب رد می‌ شود و مواد سمی آن از بین می‌ رود اما غافل از اینکه کشیدن یک یا دو بار قلیان در روز، فرد استفاده‌ کننده را دچار اعتیاد می ‌کند.

مصرف قلیان خطرات جدی را برای سلامتی مصرف کنندگان و دیگر افرادی که در معرض دود آن هستند، به همراه دارد چرا که دخانیات به طور کامل و مستقیم با سرطان ریه مرتبط و این امر به اثبات رسیده است.

مصرف کنندگان قلیان سالم تر از کسانی که سیگار می کشند، نیستند، دود حاصل از مصرف آن حتی بعد از عبور از میان آب درون جام، حاوی مقدار زیادی ترکیبات سمی از جمله منوکسید کربن ، فلزات سنگین و مواد شیمیایی سرطان زا می باشد.

قلیان اغلب به صورت دسته جمعی مصرف می شود و ممکن است دو یا چند نفر به طور مشترک از آن استفاده نمایند که این استفاده مشترک از قسمت دهانی قلیان، خطر جدی برای انتقال بیماری های واگیر داری چون سل و هپاتیت است.

برخی از بازارهای تجاری اغلب سالم بودن مصرف قلیان را تبلیغ می کنند در صورتی که بر خلاف بسیاری از باورهای مردمی، دود حاصل از قلیان مملو از مواد سرطان زا و سمی بی شماری است.

ارمغان حاصل از دود قلیان را می توان ابتلا به انواع سرطان ها از جمله ریه، بیماریهای قلبی عنوان کرد و سرطان لب، دهان، حنجره،‌ سرطان مری و معده،‌ لوزالمعده، کبد و سرطان روده بزرگ از عوارض بد‌خیم و زخم‌های گوارشی , ریفلاکس معده(برگشت اسید معده به مری) ازجمله عوارض خوش‌خیم استفاده از قلیان هستند.

"خدیجه فریدون محصلی" از  کارشناسان دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات :

 بر خلاف بسیاری از عقاید و باورهای سنتی رایج در جامعه، دود منتشر شده از قلیان، حاوی مقادیر بی شماری از مواد سمی می باشد.

 این مواد به عنوان عوامل اصلی بروز سرطان ریه، بیماری های قلبی، عروقی و سایر بیماری ها، شناخته شده اند.

از آنجایی که نیکوتین موجود در دود حاصل از مصرف قلیان همانند سایر مواد دخانی اعتیاد آور بوده، مصرف متناوب آن در افراد ایجاد وابستگی می کند.
او ادامه داد: مصرف کنندگان قلیان در هر بار مصرف، دود زیادتری را در مقایسه با کشیدن سیگار دریافت می کنند.

افراد سیگاری به طور متداول هشت تا 12 نخ سیگار در روز مصرف می کنند،  آنان به طور متوسط با 40 تا 75 پک که به مدت پنج تا هفت دقیقه به طول می انجامد، حدود پنج تا شش دهم لیتر دود استنشاق می کنند.

این در حالی است که مصرف کنندگان قلیان در هر وعده مصرف که به طور متداول 20 تا 80 دقیقه طول می کشد، حدود 50 تا 200 پک می زند که هر یک به طور متوسط حاوی 15 درصد تا یک لیتر دود می باشد.

به عبارت دیگر، از نظر میزان مواجه و استنشاق دود، هر فرد مصرف کننده قلیان در هر وعده معادل 100 نخ یا بیشتر سیگار دود دریافت نموده است.

 "بهزاد ولی زاده"از  کارشناسان دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات :

با وجود اینکه بخشی از نیکوتین موجود در دود قلیان در اثر عبور از آب جدا می شود، میزان نیکوتین دریافتی در افراد مصرف کننده قلیان، به اندازه ای است که ایجاد وابستگی می کند.

نیکوتین نقش بسیار مهمی را در میزان و نحوه مصرف مواد دخانی بر عهده دارد،  تحقیقات نشان داده است که افراد سیگاری تا زمانی که میزان نیکوتین دریافتی به آستانه مورد نیاز برای رفع حالت وابستگی قبل از رسیدن به حالت تهوع برسد به کشیدن سیگار ادامه می دهند.

 بنابر این می توان گفت که با فرض جذب بخشی از نیکوتین موجود در قلیان در اثر عبور آن از آب، مصرف کنندگان قلیان با استنشاق مقادیر بسیار زیادتر از دود در راستای رسیدن به آستانه ارضاء وابستگی، در مواجه با مقادیر زیادتر مواد شیمیایی سرطان زا و گازهای خطرناک مانند منواکسید کربن می باشند.

این موضوع، مصرف کنندگان قلیان و اطرافیان آنان را که در مواجه با دود تحمیلی آن قرار دارند، مانند مصرف کنندگان سیگار، ابتلا به سرطان ها، بیماری های قلبی عروقی، تنفسی و اثرات سوء استفاده در هنگام بارداری دچار خواهد ساخت.

 این نکته حائز اهمیت است که میزان منواکسید کربن، فلزات سنگین و ترکیبات شیمیایی سرطان زا منتشر شده از احتراق ذغال یا مواد ایجاد کننده حرارت در قلیان در مقایسه با سیگار به مراتب بیشتر و اثرات سوء آن نیز چه برای مصرف کنندگان و چه افراد در معرض دود تحمیلی فراتر می باشد.

ولی زاده خاطر نشان کرد: این در حالی است که بیماری های منتقل شده از طریق دهان و دستان آلوده در اثر استفاده مشترک از قلیان مانند سل و هپاتیت قابل بررسی می باشد.

دکتر "علیرضا امینی منش" پزشک متخصص داخلی :

 تحقیقات نشان داده است که کشت مواد داخل لوله قلیان، حاوی صدها نوع قارچ و میکروب بوده است.

 این میکروب ها و قارچ ها به راحتی توسط دود وارد دستگاه تنفسی بدن شده و سبب ایجاد عفونت های مزمن می شود.

در ابتدا، شخص متوجه بیماری خود نمی شود اما سال ها بعد به دلیل نفوذ این میکروب و قارچ ها در لایه های مختلف ریه، بیماری هایی مانند برونشیت و سرطان ریه بروز می کنند. این در حالی است که شخص هنگامی که به بیماری خود پی می برد که متاسفانه چاره ای جز تحمل آن تا آخر عمر نخواهد داشت.

همچنین مصرف کنندگان قلیان و اطرافیان آنان به ویژه خانم های باردار که در مواجه با دود تحمیلی این وسیله قرار دارند، همانند مصرف کنندگان سیگار به انواع سرطان ها و بیماری های قلبی، عروقی و تنفسی و یا آثار سوء آن در دوران بارداری مبتلا خواهند شد.

همچنین گاهی عوارض ناشی از مصرف قلیان، باعث زخم های گوارشی می شود و استعمال دود آن، باعث برگشت اسید معده به مری می شود.

 این مساله موجب می شود تا فرد سوزش شدیدی در سر دل احساس کند و دچار تهوع گردد، همچنین "ریفلاکس" یا برگشت این اسید در بدن فرد، سبب سرطان مری نیز می شود.